کارکرد عوامل انسجام متنی در خطبه های نهج البلاغه (بر اساس الگوی نقش گرای هالیدی)

انسجام به ابزارهای زبانشناختی در یک متن اعم از واژگانی، دستوری و آوایی اطلاق می شود که جملات را در سطح متن با یکدیگر پیوند می دهد. این ابزارها مناسباتی بین عناصر متن ایجاد می-کنند که باعث می گردد یک متن از مجموعه به هم ریخته ای از جملات و عبارات متمایز گردد. در این تحقیق عوامل مختلف انسجامی اعم از هم آیی، تکرار، ادوات پیوندی، ارجاع، حذف، جایگزینی و ... که توسط «هالیدی» و «رقیه حسن» به عنوان عوامل انسجام مطرح شده است، در سی خطبه بلند نهج البلاغه بررسی و تطبیق می گردد و چگونگی برخورداری کلام امیرالمومنین (ع) از عوامل متعدد انسجام متن، فراوانی و نسبت این عوامل به یکدیگر حاصل می شود. با تحلیل بسامد هریک از این عوامل و همچنین نسبت آنها مشخص می شود عوامل ارجاع، ادوات پیوندی، تکرار، هم آیی و موازات به ترتیب بیشترین کاربرد را در خطبه های مورد تحقیق دارند. نقش این عوامل صرفا از بعد انسجام-بخشی نیست و در بسیاری از مواقع عوامل یاد شده نقش مهمی در زیبایی و اثرگذاری بر مخاطب دارند. در این میان عامل تکرار با کارکرد خاصِ واژگان غیرکلیدی، عامل ادات پیوندی با کاربرد زیاد و منظم پیوند افزایشی، عامل ارجاع با بسامد بالا و کاربرد منظم ضمایر و عامل آوایی موازات به عنوان نقطه تلاقی سه عامل قبلی، چهار رکن اصلی انسجام متنی در نهج البلاغه به شمار می روند و گاهی برخی عوامل مانند سجع، حذف، تقابل و ترادف نیز به ارکان اصلی افزوده شده و سبک و شیوه خاصی را برای کلام امیرالمومنین نشان می دهد. سبکی که فقط در نهج البلاغه آن حضرت منحصر نیست بلکه می توان با دعاها و دیگر گفتارهای امام علی (ع) که در نهج البلاغه ذکر نشده است منطبق دانست.